آشنایی با نقش مایه گل نیلوفر یا شاه عباسی در قالی ایرانی

امروزه فراشان با تمرکز بر نقش مایه‌های گیاهی همچون نیلوفر، انار و گل درخت سه شاخه بر فرهنگ خورشیدی ایران باستان تاکید دارند. نقش مایه‌های گیاهی نمادی از ارتباط معنوی با خورشید و فرهنگ خورشیدی دارد. این نقش مایه‌ها نمادی از اعتقادات اساطیر و فرهنگ سنتی ایران و همچنین نماد باروری و برکت است. در این محتوا از ذوالانواری به نقش مایه گل نیلوفر یا شاه عباسی می‌پردازیم.

نقش مایه گل نیلوفر

یکی از نمادهای خورشیدی در قالی بافی ایرانی نماد گل نیلوفر آبی است. نماد نیلوفر آبی نمایانگر نقش اسطوره‌ای خورشید در فرهنگ و هنر مردم  و همچنین ارتباط عمیق انسان با طبیعت می‌باشد. یکی از نمادهای مهم آرزوی مستمر مردم ایران نماد باروری و حاصلخیزی نیلوفر آبی است. نقش گل نیلوفر به مرور زمان به گل‌های اناری و در زمان شاه عباس به گل شاه عباس تغییر یافت. یکی از اصول بنیادی نگارگری ایرانی و هفت اصل هنر نماد گل نیلوفر است. گل نیلوفر آبی گیاهی بوده که گلبرگ‌های نیلی رنگ دارد. این گل زیبا نماد آناهیتا ( بانوی آب‌های روان )، باروری، خورشید، کمال و زیبایی است. نیلوفر آبی را همبسته با ۴ عنصر دانسته‌اند؛ ریشه  در خاک، ساقه در آب، برگ در باد و گلبرگ‌های باز شده آن مانند خورشید می‌درخشد.

سایر نقش مایه‌های قالی دستباف ایرانی

قالی دستباف ایرانی دارای طرح‌های جذاب و شگفت انگیز است که هر کدام نماد خاص خود را دارند. از جمله:

گل‌های زیبایی هشت پر و دوازده پر

یکی از نمادهای خورشیدی که ارتباط عمیقی با مفهوم خورشید و آفتاب دارد طرح گل هشت پر و دوازده پر است. از زمان قالی پازیریک تا به امروز در قالی‌های عشایری به خصوص در مناطق فارس، از این نگاره در لچک‌ها و ترنج‌ها استفاده شده است. گل دوازده پر نمایانگر دوازده ماه سال و پذیرش سال خورشیدی می‌باشد. این نگاره‌ها که در هنر قالی بافی ایرانی بیشتر به کار رفته ارتباط نزدیکی به اعتقاد و ارزش مردم دارند و نشانگر تقویم خورشیدی و فصول سال است.

انار گیاه ماندگار در فرش ایرانی

دیگر طرحی که به شکل بی بدیلی در هنر قالی بافی به کار رفته طرح گل، درخت و میوه انار بوده که نماد باروری و حاصلخیزی است. در نقش مایه‌های گوناگون گیاه انار به شکل طبیعی یا به صورت گیاه در قالی بافی بافته شده که نماد باروری و فراوانی است و ارتباط عمیق میان این گیاه و خورشید را نشان می‌دهد. نگاره انار به صورت آبستره یا به شکل طبیعی بر درخت در قالی به نمایش در می‌آید. این نمادها در فرهنگ ایران باستان تا به امروز نشانگر برکت و رونق در زندگی است. تنوع نقش مایه انار در هنر قالی بافی ایران باعث افزایش ارزش هنری و فرهنگی این هنر شده و تاثیر بسزایی در ذهن مردم به وجود آورده است.

درختان سه شاخه

یکی از نمادهای قدیمی و معنوی خورشید نقش مایه بوته‌های سه گل یا درخت سه شاخه است. این نگاره با نمایش سه گل یا سه برگ در هنر قالی بافی به کار می‌رود که نشان از جایگاه سه گانه خورشید و آیین متعلق به آن دارد. نقش مایه درختان سه شاخه در هنر قالی بافی نمادی از آفتاب و باروری است. به دلیل جایگاه خاص خورشید و آفتاب در فرهنگ باستانی ایران گل میانی نگاره سه گل را برجسته‌تر و برتر از دیگر گل‌ها نشان می‌هند تا اوج گیری آفتاب را در میانه روز نشان دهند.

سخن آخر

ایرانیان از قدیم تا به امروز با استفاده از نگاره‌های گیاهی مانند نیلوفر، انار، درخت سه شاخه و … هم باعث زیبایی و ظرافت در هنر قالی بافی شده‌اند و هم اعتقادات و فرهنگ عمیق ایران را به نمایش گذاشته‌اند. بنابراین یکی از برجسته‌ترین عناصر فرهنگی ایران، فرش‌های دستباف ایرانی است که با توجه به اهمیت فرهنگ خورشید در الگوهای گیاهی به عنوان نماد مهم در این هنر استفاده می‌شود. بزرگترین شرکت تولید و صادرات فرش دستباف ایران در این راستا انواع فرش دستباف و گبه و گلیم را ارائه می‌دهد.